Kontrowersje: Życie prywatne

Niewiele wiadomo o życiu prywatnym Mikołaja Kopernika aż do czasu, w którym osiągnął wiek na tyle dojrzały, że trudno go posądzać o rozwiązłość.

W jego życiu pojawiła się przed 1538 r. tajemnicza kobieta, która była powodem kilku interwencji biskupa Dantyszka, upominającego starego astronoma i żądającego oddalenia „gospodyni” z jego kurii. Nazywała się Anna Schilling. 

Wcześniej uważano ją za córkę Macieja Schillinga, znanego mincerza, który prowadził mennicę w Toruniu (1529–1535), a potem w Gdańsku (1535–1540). Brak jednak żadnych dowodów na związki Mikołaja z Schillingiem i jego rodziną. Istniała natomiast krewna astronoma – Anna Krüger, która została wydana w 1515 r. za Arenda von den Schellings, kupca gdańskiego. Anna była córką Henryka Krügera, burmistrza toruńskiego (zm. 1504) i Krystyny von Allen, córki Tilemana i siostry ciotecznej Kopernika. Astronom wielokrotnie przebywał w Gdańsku i utrzymywał bliskie stosunki z mieszkającymi tam swoimi kuzynkami. Szczególne związki łączyły go z Feldstedami, o czym była mowa, i Schellingami. Z Arendem, mężem Anny, był współopiekunem wdowy Feldstedowej i jej dzieci. Ów Arend miał umrzeć według tradycji rodzinnej w 1537 r., a więc bardzo blisko interesujących nas wydarzeń. Według tej samej tradycji jego żona Anna zmarła niedługo później w 1538 r.

Obie daty śmierci są niepewne, nie potwierdzają ich informacje z najstarszej księgi zgonów parafii mariackiej w Gdańsku, prowadzonej właśnie od 1537 r. Być może Arend wyjechał z miasta i zaginął, albo rzeczywiście zmarł w 1537 r. W obu przypadkach poszukiwanie przez Annę opieki u zamożnego wuja było uzasadnione. Najbardziej prawdopodobnym rozwiązaniem zagadki jest przyjęcie, że Anna żyła dalej i to właśnie ona – jako najbliższa krewna Kopernika przebywała w jego kurii we Fromborku w 1538 i 1539 r. W odpowiedzi na drugie „ojcowskie upomnienie” biskupa Dantyszka, domagającego się oddalenia gospodyni, z 2 grudnia 1538 r. Kopernik pisał, że traktuje je z należytą powagą, ale trudno mu szybko znaleźć spokrewnioną i uczciwą gospodynię. Za tożsamością Anny von der Schellings i Anny Schilling przemawia też fakt, że po wyprowadzeniu się z kurii Kopernika w marcu 1539 r., bliska Kopernikowi kobieta odesłała swe rzeczy do Gdańska, a więc stamtąd pochodziła. 

List z 2 grudnia 1538 r. zawiera odpowiedź na kolejne upomnienie biskupa Jana Dantyszka nakazujące oddalenie gospodyni. Kopernik obiecuje rozwiązać tą sprawę przed zbliżającymi się świętami Bożego Narodzenia. Biblioteka Czartoryskich w Krakowie

Anna zapewne już w 1539 r. wróciła do Gdańska. Po śmierci astronoma pojawiła się jeszcze raz we Fromborku, gdzie sprzedała posiadany tam dom. W każdym razie trzeba uznać, że Anna traktowała Kopernika jak najbliższego krewnego, był jej ciotecznym wujem. W momencie przybycia do Fromborka, w 1537 lub 1538 r. miała 47 lub 48 lat, była więc o 15 lat młodsza od astronoma. Anna była bogatą kobietą, co mogło być przyczyną zawiści wrogich Kopernikowi kanoników i biskupa Dantyszka. Możliwe, że astronom stał się tylko ofiarą innego konfliktu, który toczył w tym czasie biskup z przyjacielem sędziwego kanonika Aleksandrem Scultetim. Łączyły obu zainteresowania kartografią – Sculteti opracowywał mapę Inflant i konsultował się przy jej tworzeniu ze starszym kolegą z kapituły.

Przebywając w Inflantach (był tam kanonikiem dorpackim) uległ wpływom kaznodziejów luterańskich. Nie porzucił jednak swych funkcji w kapitule, ale związał się na stałe z pochodzącą też z Gdańska panną Suchten, którą sprowadził do Fromborka. Biskupa być może raziło nie tyle utrzymywanie przez Scultetiego stosunków cielesnych z kobietą, co oficjalne zamieszkiwanie z nią w kurii we Fromborku. Rykoszetem konflikt ten uderzył też w Kopernika. Sculteti ostatecznie nie uległ presji biskupa, przeszedł na luteranizm i poślubił swoją towarzyszkę życia. Warto również dodać, że biskup Dantyszek, zanim został duchownym, zasłynął ze swego kochliwego usposobienia, był potem troskliwym ojcem. O losy swojej nieślubnej córki, która przyszła na świat w dalekiej Hiszpanii, dbał aż do właściwego jej pochodzeniu zamążpójścia. 

Astronom pozostawał pod troskliwą obserwacją biskupa aż do kresu swych dni. Dantyszek napominał go osobiście dwukrotnie – we wrześniu i październiku 1538 r., potem w styczniu 1539 r. Nie poprzestał jednak na tym, listownie prosił o interwencję w tej sprawie najpierw schorowanego kanonika Feliksa Reicha, a potem Tiedemana Giesego, u którego w Lubawie przebywał Kopernik w kwietniu i maju, a potem od czerwca do września 1539 r. Czy Annę Schilling łączyła z krewnym tylko głęboka przyjaźń czy inne uczucie pozostanie tajemnicą. 

 

Literatura 

1. Sikorski Jerzy, Prywatne życie Mikołaja Kopernika, Olsztyn 1973. 
2. Wasiutyński Jeremi, Kopernik – twórca nowego nieba, Warszawa 1938.